Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką

Velikost: px
Začni prikazovanje s strani:

Download "Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką"

Transkripcija

1 Acta Universitatis Wratislaviensis No 3820 Studia o Książce i Informacji 36 Wrocław 2017 DOI: / Paweł Bernacki Uniwersytet Wrocławski Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką W dniach od 10 do 14 marca 1998 roku profesor wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych Eugeniusz Józefowski zorganizował w Zielonej Górze warsztaty zatytułowane Książka Artystyczna jako obiekt oraz warsztat edukacyjny. W ich ramach odbył się cykl ćwiczeń Inna książka, podczas których, między innymi, studenci mieli stworzyć oryginalne dzieła książkowe związane z ich osobistymi doświadczeniami, zakorzenione w ich biografiach, a następnie udokumentować je i zaprezentować przed resztą grupy. Pomysłowość uczestników dalece przerosła oczekiwania prowadzącego. Wśród powstałych obiektów znalazły się tak różnorodne pozycje, jak choćby praca Andrzeja Bembenka, który: Przyniósł ze sobą wiele owoców i warzyw, a na nich całą paletę dodatków smakowych w formie przypraw, sosów i ziół. Zgromadził to obok stołu, do którego zaprosił uczestników. Zaproponował tę sytuację po to, by zrobili potrawę stronę książki mającą w sposób smakowy i wizualny mówić jak najwięcej o osobie, która siedzi naprzeciw. [ ] Natomiast ostatnia propozycja Andrzeja polegała na tym, że następowała wymiana prac do konsumpcji i każdy z uczestników miał się zastanawiać nad tym, jak jest postrzegany przez innych 1. Przemysław Gapiński z kolei skłonił różne osoby do wykonania w samotności zdjęcia wybranej przez nie części ciała. Potem, na podstawie otrzymanych fotografii, artysta przygotował dużą stronę składającą się na przyszłe dzieło. W ostatniej fazie projektu zszył wszystkie kartki w książkę, której okładkę pokrył warstwą czarnych włosów wskazujących na jej somatyczną tematykę. Równie oryginalnych pomysłów było znacznie więcej. W zasadzie każda z przygotowanych prac wyróżniała się i oddziaływała na odbiorcę w inny sposób. W podsumowaniu wszystkich dwudziestu projektów powstałych podczas warsztatów Józefowski napisał: 1 E. Józefowski, Warsztat pt. Inna książka w rozumieniu studentów IV roku na zajęciach w Pracowni Edukacji Twórczej, [w:] Książka artystyczna jako obiekt oraz warsztat edukacyjny, Zielona Góra 1998, s. 46.

2 30 Paweł Bernacki Tylko jeden student zrealizował obiekt plastyczny w formie tradycyjnie przeglądanej książki. Jej inność rzuca się w oczy przez monumentalny rozmiar i niepowszednie materiały użyte do jej realizacji. Pięć osób zbudowało dokumentację powarsztatową w formie książki do przeglądania, opatrzonej komentarzem. Poczuwały się one jednak do skonstruowania ich w nietypowy sposób, pozostający w związku z zawartością merytoryczną przekazu. Użyte media to: wideo przez jedną osobę, działalność rysunkowa przez dwie, działalność typowo malarska przez jedną, działalność rysunkowo-malarska występowała zaś w sposób mieszany w kilku innych. [ ] Pojmowanie inności książki sprawiło, że niektóre formy są tak bardzo oddalone od ideacyjnego pierwowzoru, iż trudno niewtajemniczonym odbierać je jako książkę 2. Różnorodność prac uzyskanych podczas warsztatów wskazuje z jednej strony na dużą wyobraźnię i twórczą wrażliwość biorących w nich udział studentów, z drugiej jednak ilustruje pewną trudność związaną ze współczesną recepcją pojęcia książka, które wydaje się znacznie pojemniejsze semantycznie, niż można by przypuszczać. Analizując jedynie dwadzieścia projektów powstałych podczas zajęć Józefowskiego, mierzymy się z próbą interpretacji każdego z dwóch dziesiątek zupełnie odmiennych wystąpień artystycznych. Wykorzystują one rozmaite materiały, mają kompletnie różne formy: przypominają rzeźby, czasem księgi, obrazy, a niekiedy nawet instalacje czy performance y. Jednocześnie każda z prac nazywana jest w przywołanych cytatach książką, opatrzoną jedynie przymiotnikiem rodzaju żeńskiego artystyczna. Co właściwie on oznacza? Według słownikowej definicji tyle, co związany ze sztuką lub z artystą lub posiadający walory artystyczne 3. Oba te objaśnienia są kłopotliwie obszerne. W ich myśl omawianym przymiotnikiem można określić każdy efekt działalności twórczej. Ciekawą próbę zawężenia definicji wyrazu artystyczny podejmuje Radosław Nowakowski. Stwierdza on, że ludzkie pojmowanie sztuk pięknych przywołuje skojarzenia związane z przerabianiem mięsa. Mamy wędliny, ryby, podroby, kotlety i wszystko to powinno być uważane za mięso. W rzeczywistości jest jednak inaczej i o ile każdy z nas bez wahania do tej kategorii przyporządkuje kotlet schabowy, to w przypadku galaretki z nóżek sprawa nie będzie już tak oczywista. Podobnie, zdaniem Nowakowskiego, rzecz ma się ze sztukami wizualnymi. W ich przypadku mięsem będzie malarstwo, grafika czy rzeźba i to właśnie tego typu dzieła w oczach modelowego odbiorcy postrzegane będą jako artystyczne. Istotę stanowi to, że zwyczaje i ogólne mniemania przeciętnego i nieprzeciętnego obywatela bywają jednak zaskakujące 4. Nowakowskiego zdziwiło, gdy pewnego dnia usłyszał przypadkiem zwrot piosenka artystyczna. W muzyce nie ma 2 Ibidem, s Artystyczny, [hasło w:] Słownik Języka Polskiego PWN, [dostęp: ]. 4 R. Nowakowski, Czy istnieje hipertekstowa książka (artystyczna), Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], [dostęp: ].

3 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 31 wszak nic wizualnego ani materialnego. Po dłuższym rozważaniu dochodzi on do wniosku, że: [ ] artystyczne miało znaczyć w tym przypadku coś odmiennego, nietypowego, rzadkiego, czego nie można usłyszeć codziennie, może nawet dziwacznego, niezrozumiałego, a już na pewno wymagającego zastanowienia się, coś raczej dla wybranych, tych, którzy przeszli jakąś inicjację (Gimnastyka artystyczna tym różni się od normalnej gimnastyki, że ma w sobie elementy baletu, balet zaś można by określić jako taniec artystyczny, a jego artystyczność w dużej mierze opiera się na jego nieużyteczności, nieprzydatności do celów towarzyskich, pomijając oczywiście rozmowy widzów w kuluarach to też dosyć ciekawa, kolejna interpretacja artystyczności) 5. Wedle toku rozumowania Nowakowskiego analizowany przymiotnik oznacza coś odbiegającego od przyjętej normy albo nieutylitarnego, powstałego dla siebie samego. Czy zatem książkę artystyczną należałoby rozumieć, jako w jakiś sposób nieoczywistą, inną niż wszystkie kodeksy? Owa odmienność miałaby się objawiać w wyglądzie, pełnionej funkcji, możliwościach zastosowania? Mamy tu do czynienia z księgą, która weszła w sferę sztuk wizualnych, czy odwrotnie wciągnęła je do swojej domeny? A może doszło raczej do spotkania w połowie drogi, gdzieś na granicy? Do odpowiedzi na te pytania niezbędne będzie choć krótkie spojrzenie na historię tego niespodziewanego mariażu dwóch wydawałoby się oddzielonych od siebie na zawsze kanonicznym podziałem Lessinga dziedzin. Do nawiązania wspomnianej relacji niezbędne były odpowiednie okoliczności zewnętrzne, które zaszły mniej więcej w drugiej połowie XX wieku, a więc wykształcenie się postmodernizmu czy jak woli go nazywać Zygmunt Bauman płynnej nowoczesności. Znany socjolog charakteryzuje ów okres następująco: [ ] jak wszystkie płyny nie potrafi zbyt długo trwać nieruchomo i zachowywać jednego kształtu. Wszystko lub niemal wszystko w naszym świecie zmienia się: mody, którym ulegamy i przedmioty, którym poświęcamy uwagę [ ], rzeczy, o których marzymy i których się lękamy, rzeczy, których pożądamy i które budzą naszą niechęć, rzeczy, które dają nam nadzieję i które napawają nas niepokojem. Zmieniają się także warunki, w których żyjemy, pracujemy i próbujemy planować naszą przyszłość, w jakich łączymy się i rozłączamy (lub zostajemy rozłączeni) z innymi ludźmi. Okazje do pomnożenia szczęścia i groźne zapowiedzi nieszczęścia zjawiają się i znikają, nadciągają i umykają, na ogół zbyt szybko i zwinnie, abyśmy mogli w jakiś rozsądny i skuteczny sposób pokierować ich biegiem, kontrolować lub przewidywać ich ruchy 6. Transformacje, jakim ulegała i ulega nasza codzienność na płaszczyźnie społecznej i prywatnej, znajdują swoje odzwierciedlenie w kulturze, którą również określa się coraz częściej jako płynną. Obecne w niej granice, jak choćby przytaczany podział Lessinga, przestają mieć jakiekolwiek zastosowanie w praktyce. Kolejne przestrzenie działalności artystycznej dryfują gdzieś ponad nimi i przenikają się, tworząc nowe, dotąd nieznane i inspirujące jakości. Nadużywając nieco patosu, można by powiedzieć, że mury dzielące dotąd nasz świat (także artystyczny) zaczynają się rozpadać. W ich okolicach powstają nowe przestrzenie. Ten fakt 5 Ibidem. 6 Z. Bauman, 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, przeł. T. Kunz, Kraków 2011, s. 5 6.

4 32 Paweł Bernacki Alicja Kępińska w swojej książce pod wymownym tytułem Sztuka w kulturze płynności uważa za jedną z najważniejszych cech współczesnej działalności artystycznej: Przestrzenie takie rozrywają dawną jedność bytu ( domu ): zamieniają nasz świat na wiele światów [ ]. Na ich krawędziach mnożą się między-światy, w których rozwija się nieuchronny proces zacierania dawnych binarnych opozycji, które kiedyś porządkowały nasz świat. [ ] W procesie owych zatarć, w toku przenikania się dawniej rozdzielonych jakości, tworzą się nowe styki, nowe intensywności, nowe trasy iskrzenia. Jest to przy tym proces ciągły, w którym żadna wyłaniająca się rzecz, czy zjawisko nie zastyga w swej formie. Nic nie chce być sobą do samego końca [ ] 7. Właśnie w tych między-światach, jak często zdarza się na terenach przygranicznych, powstają nowe jakości i zjawiska czerpiące z dorobku i doświadczeń obu przestrzeni. Nie należą w pełni do żadnej z nich, są hybrydami, mieszańcami w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Zamiast ograniczać się i wbrew sobie dopasowywać do ram tylko jednego z miejsc czy w tym kontekście dziedzin, wychodzą poza nie i próbują stworzyć coś nowego styk, iskrzenie świat? Takie właśnie realia stworzyły idealną płaszczyznę pod narodziny zjawiska artist s book. To jednak nie wszystko. Należy wyraźnie podkreślić, że choć związek sztuki i książki nie powstał z przymusu, to obie te dziedziny wzajemnie się potrzebowały. Każdej z nich brakowało ożywczego impulsu, który wyrzuciłby ją z głębokich kolein, w których przez długi czas tkwiła. Poślubiając sztukę, książka redefiniuje swoją aktualność i odnawia swojego ducha powiada Leszek Brogowski 8. Zaczyna być postrzegana jako dzieło sztuki, niezależne od literatury czy szerzej tekstu. Akt lektury przestaje polegać wyłącznie na składaniu liter w słowa, słów w zdania, zdań w akapity Księgę zaślubioną sztuce czyta się jako integralną całość, w której każdy element ma znaczenie dla odbioru, a samo słowo nie tylko nie jest najważniejsze, ale nawet niezbędne. Doświadcza się jej wieloma zmysłami: oczywiście wzrokiem, ale także dotykiem czy słuchem. Takie dzieło podkreśla swoją indywidualność i daje odpór uprzemysłowieniu rynku księgarskiego oraz kompletnemu zatarciu idei księgi jako wyjątkowego przedmiotu nastawionego raczej na prawdę i piękno niż zysk. Te przemiany są szczególnie istotne w obliczu transformacji, jaką obecnie przechodzi forma książki rewolucji największej od czasów Gutenberga. Ekspansja e-booków i innych nowoczesnych środków zapisu sprawia, że tekst stopniowo przechodzi do świata wirtualnego, a sam kodeks zostaje pozbawiony czynnika, który do tej pory go definiował. W powszechnym rozumieniu słowo książka było niemal równoznaczne z zapisanymi na jej kartach literami dziełami literackimi, naukowymi i innymi. Tak długo była ona nośnikiem słowa 7 A. Kępińska, Sztuka w kulturze płynności, Poznań 2003, s L. Brogowski, L art, le livre, meme combat, [w:] Livres imprimés et maquettes. Les Éditions Incetain Sens [katalog wystawy] przekład własny autora, s. 8, org/arch_catalogues/cat_2003_bn_livres.pdf [dostęp: ].

5 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 33 pisanego, że niemal się z nim zrosła, tracąc przy tym swoją indywidualność, coś, co moglibyśmy nazwać książkowością. Dopiero, gdy pojawiły się nowsze, praktyczniejsze, tańsze i funkcjonalnie lepsze formy służące zapisywaniu treści, książka zaczęła zwracać uwagę na swoją fizyczność, jako na czynnik wyróżniający ją na ich tle i dający w jakiś sposób przewagę. Tak więc zwrot w kierunku sztuki, który początkowo miał być buntem przeciwko komercjalizacji rynku księgarskiego i spowszednieniu książek, powoli staje się dla nich drogą ratunku. Podkreśla to Henryk Waniek, pisząc: Cokolwiek podszeptują nam sentymenty, musimy to sobie powiedzieć nic nie trwa wiecznie. Książka w dotychczasowej postaci kształciła nas, bawiła, budziła respekt przez wieki, ale obecnie wycieka przez co najmniej dwie szczeliny, powstałe w podłożu naszej kultury. Przez jedną ku światowi nośników elektronicznych i wirtualnych; przez drugą ku czemuś, co jeszcze nazywa się książką, ale już zastrzega się, że artystyczną 9. Sztuka stała się dla książki szansą, ożywczym tchnieniem. Ten efekt działał jednak również w drugą stronę i to, przynajmniej częściowo, z podobnych względów. Daleko posunięta komercjalizacja stopniowo podważała status artysty i sens jego pracy, który coraz częściej zaczynał podlegać raczej kryteriom ekonomicznym niż twórczym. Galeriom bardziej zależało na zysku niż zapewnieniu estetycznych i intelektualnych wrażeń. Mówiąc krótko sztuka stawała się tyleż dziedziną artystyczną, ileż handlową, co mocno akcentuje cytowany już Brogowski: A zatem jaka jest rzeczywista i idealna postawa artysty w naszym społeczeństwie: przedsiębiorcy czy stypendysty? Fabrykanta produktów na sprzedaż czy intelektualisty? Zatrudnia go marszand czy sztuka? Pod presją ekonomiczną i ideologiczną krytyka artystyczna często ulega bożkowi handlu którego inne formy zostały opisane i ujawnione przez Karola Marksa a galerie, miejsca w swej istocie artystyczne, zagłębiają się w dwuznacznościach: świątynie sztuki zmieniają się w butiki, gdzie czci się kramarstwo 10. Związek z książką pomaga artystom wyrwać się z tego impasu. Z jednej strony mogą pracować na nowym dla siebie polu wyrazu, z drugiej wyjść z opisanej dwuznaczności. Książka rozumiana jako dzieło sztuki stworzona do oglądania, wykonana w niewielkiej liczbie egzemplarzy, często tylko w jednym, przeczy, co również podkreśla Brogowski, prawom rynku wydawniczego nastawionego na zysk i sprzedaż jak największej liczby swoich tytułów niezależnie od ich jakości i artystycznej wartości. Wyłamuje się ze wspominanych już komercjalizacji, uprzemysłowienia i związanego z nimi spowszednienia. Jednocześnie jednak cały czas pozostaje książką, a więc przedmiotem raczej do aktywnej lektury niż oglądania za wystawowymi szybami. Jej przeznaczeniem jest bycie czytaną, nawet jeśli miałoby to być czytanie rozumiane bardzo niekonwencjonalnie polegające nie tyle na składaniu liter, ile na analizowaniu zawartych w samej strukturze 9 H. Waniek, Książka?, [w:] Festiwal Książki Artystycznej Wędrówka [katalog wystawy], Warszawa 2003, strony nienumerowane. 10 L. Brogowski, op. cit., s. 7.

6 34 Paweł Bernacki księgi znaków, symboli czy obrazów i to w sytuacji, gdy sama księga byłaby nią tylko z nazwy, a jej forma w niczym nie przypominałaby zszytego bloku kartek. Wiele okoliczności sprzyjało więc mariażowi sztuki i książki i nawet pomimo pewnych sprzeciwów ze strony zarówno bibliofilów, jak krytyków sztuki trwa on od przeszło pół wieku, przynosząc wiele owoców. Te jednak są tak różnorodne, że w zasadzie niemożliwe do całościowego ujęcia i zdefiniowania. Dość powiedzieć, że problemy terminologiczne pojawiają się już przy próbach ustalenia ich właściwej nazwy. Liczne pomysły rozciągają się od najpopularniejszej książki artystycznej, przez książkę artysty, obiekt książkowy i książkę autorską, książkę graficzną i inne aż po małą formę przestrzenną. Każde z tych haseł umocnione jest przemawiającymi za nim argumentami. Równolegle jednak wszystkie są stosunkowo łatwe do podważenia jako zbyt szerokie bądź zbyt wąskie, używające terminu książka do dzieła niemającego z nią (w tradycyjnym sensie) nic wspólnego, niewłaściwie stosujące przymiotnik artystyczny Kolejnych terminologicznych i klasyfikacyjnych kłopotów dostarczają wzajemne relacje artists books z pięknymi książkami, hipertekstami, a w Polsce również prężnie rozwijającą się liberaturą. Nie powinien dziwić zatem fakt, że nazywany przez Piotra Rypsona nestorem polskiej książki artystycznej Andrzej Marian Bartczak stwierdza w jednym z esejów: Ustalenie definicji pojęcia: książka artystyczna, jest dość kłopotliwe, choć niewykluczone 11, a artykuł Jae Jennifer Rossman poświęcony omawianym tu terminologicznym kłopotom zaczyna się od słów: Termin artists books jest trudny do zdefiniowania. Debata nad jego»prawdziwą«definicją trwa od dwudziestu pięciu lat. Generalnie panuje zgoda, co do tego, że nie ma żadnej definicji 12. Próbując zaszczepić na polski grunt teorie zachodnich badaczy i uchwycić istotę omawianego zjawiska, Piotr Rypson pisał: Książka artystyczna, dzieło autonomiczne powstaje jako samodzielna praca artystyczna (np. książki W. Kamieńskiego, F. Depero, prace M. Szczuki) lub przy ścisłej współpracy artysty i literata np. Dla Gołosa Majakowskiego Lissickiego, Europa Szczuki Sterna, Z ponad Przybosia Strzemińskiego. Najogólniej rzecz ujmując, artystyczne prace książkowe miały przełamywać podział na tekst (rozwijający się w czasie) i grafikę (oglądaną w przestrzeni) 13. W dalszej części swojej pracy cytowany krytyk przytaczał ustalenia Cliva Phillpota, dzielącego analizowane zagadnienie w zależności od stopnia przenikania się księgi-nośnika tekstu i sztuki na just books, bookworks i book-objects A.M. Bartczak, Osobiste uwagi na tle powstającej Kolekcji Polska Książka Artystyczna z przełomu XX i XXI wieku, Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi] [dostęp: ]. 12 J.J. Rossman, The term Artists books, Yale University Library [portal], library.yale.edu/c.php?g=295819&p= przekład autora [dostęp: ]. 13 P. Rypson, Książki i strony. Polska książka awangardowa i artystyczna w XX wieku, Warszawa 2000, s C. Phillpot, Books Bookworks Book Objects Artists Books, Artforum 1982, nr 9, s. 77.

7 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 35 Pierwsze z nich znajdują się jeszcze w obszarze książki tradycyjnej i nie przynoszą nowych rozwiązań formalnych. Odznaczają się jednak swoistym napięciem powstałym między tekstem a jego graficzną oprawą. Bookworks to z kolei prace eksperymentujące z samą strukturą książki, jej wizualną formą. Book objects zaś nawiązują do samej idei książki i mają zdecydowanie swobodniejszy charakter formalny. Często jest im zdecydowanie bliżej do rzeźby czy obiektów plastycznych niż do klasycznego woluminu i tak też bywają postrzegane. Granice między tymi kategoriami są jednak płynne, a wiele dzieł nie daje się jednoznacznie przyporządkować do jednego zbioru. Doskonałym przykładem jest tutaj liberatura dryfująca gdzieś na obrzeżach książek artystycznych. Ten zapoczątkowany przez Zenona Fajfera i Katrzynę Bazarnik ruch, zwany przez swoich twórców literaturą totalną, w dużej części swoich postulatów pokrywa się z założeniami artists books. Tak jak i one ma na celu przywrócenie podmiotowości księgi. Domaga się od pisarzy i wydawców patrzenia nie tylko na tekst, ale również na jego równie istotną fizyczną obudowę. Pomijanie tejże w procesie tworzenia dzieł literackich jest w oczach Fajfera jedną z najważniejszych przyczyn kryzysu nękającego obecnie pisarską działalność. Powiada on: Jeśli zatem główną przyczyną kryzysu we współczesnej literaturze jest rozdźwięk między strukturą tekstu a materialną strukturą książki i utożsamienie literatury z samym tylko tekstem (niczym kartezjańskie Myślę więc jestem ignorujące człowieczą cielesność), to jednym sposobem jego przezwyciężenia jest ponowne zrewidowanie takich fundamentalnych pojęć jak: forma, czas i przestrzeń, dzieło literackie czy książka. Być może to właśnie panujące wciąż dogmaty paraliżują inwencję pisarzy i przyczyniają się do istniejącego stanu rzeczy 15. Żądanie zrewidowania esencjonalnych dla literatury pojęć wiąże się ściśle ze stawianiem nowych zadań przed pisarzem. Zdaniem Fajfera winien on być odpowiedzialny nie tylko za tekst, ale za książkę jako całość. W jego gestii leży przemyślenie swojego dzieła pod każdym kątem, zwracając przy tym uwagę na wszystkie fizyczne aspekty przyszłej publikacji. Całemu procesowi tworzenia musi jednak nieustannie przyświecać idea, że to tekst jest najważniejszym składnikiem dzieła, tym który warunkuje wszystkie pozostałe. Pamiętać jednak należy, że w liberaturze wymiar tekstowy jest najważniejszy, jemu podporządkowane są wszystkie aspekty dzieła 16 przypomina Fajfer. I ten właśnie czynnik odróżniać ma propagowany przez niego nurt od książki artystycznej. Ten pierwszy nie jest osobną dziedziną sztuki, nie wpisuje się w pełni w szeroko pojęty bookart. W myśl swoich twórców liberatura ma stanowić osobny gatunek, nurt 15 Z. Fajfer, Liberatura. Aneks do słownika terminów literackich, Dekada Literacka 1999, nr 5/6 (153/154), s Z. Fajfer, Jak liberatura redefiniuje książkę artystyczną. Uwagi na marginesie projektu Kolekcja POLSKA KSIĄŻKA ARTYSTYCZNA Z PRZEŁOMU XX i XXI WIEKU, Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], php/biblioteka-ok [dostęp: ].

8 36 Paweł Bernacki w literaturze domagający się całościowego spojrzenia na książkę jako jedność tekstu i jego wizualnej oprawy. Nie odcina się ona jednak w żadnym punkcie od swojej literackości, nie wychodzi poza jej obręb. Fajfer wyjaśnia: Przy wszystkich powierzchownych podobieństwach fundamentalna różnica między liberaturą a książką artystyczną jest dość łatwa do uchwycenia. Do zaistnienia tej drugiej wystarczy sama książka poddana wizji plastycznej czy konceptualnym zabiegom tekst nie jest tu elementem wymaganym. Natomiast warunkiem niezbędnym do zaistnienia liberatury jest literatura właśnie tu również dziełem jest książka, jednak wszystkie jej elementy podporządkowane są słowu, ono jest elementem niezbędnym i koniecznym 17. To rozróżnienie wydaje się klarowne. Niestety traci swoją jasność przy analizie konkretnych przykładów. O ile w wypadku dużej liczby dzieł nie wystąpią klasyfikacyjne trudności, o tyle istnieje liczna grupa tych,,rodzących wątpliwości i znajdujących się na pograniczu obu dziedzin. Trafnym przykładem są prace Radosława Nowakowskiego. Kielecki pisarz niemal od początku uważany jest za przedstawiciela liberatury, jednakże gros jego dzieł z powodzeniem można zaliczyć w poczet książek artystycznych, ze sztandarową Ulicą Sienkiewicza na czele. Równie kłopotliwa wydaje się klasyfikacja projektu samego Fajfera Spoglądając przez ozonową dziurę. Jest to wydrukowany na foliale tekst umieszczony w butelce po wódce. Niewątpliwie dużo bliżej mu do księgarskich eksperymentów wykonywanych przez plastyków czy rzeźbiarzy niż do tradycyjnej księgi, a może nawet także liberatury. Fajfer broni swojego dzieła, pisząc, że jego istotę stanowi ukryty w naczyniu tekst, a więc należy ono do literatury. Wydaje się jednak, że rzecz jest znacznie bardziej skomplikowana Nie wdając się w dalsze dyskusje na temat statusu liberatury, która nie jest zasadniczym przedmiotem niniejszego tekstu, wystarczy powiedzieć, że doskonale unaocznia ona charakterystyczną dla książek artystycznych płynność granic i pewną niedookreśloność. Jako dzieło czerpiące z wielu różnych szkół, tradycji i sztuk artists book doskonale wpisuje się w stworzony przez Dicka Higginsa termin intermedium, w którym: [ ] element wizualny / obraz / jest pojęciowo stopiony ze słowami. Może to być abstrakcyjna kaligrafia, poezja konkretna, poezja wizualna / nie chodzi tu o jakikolwiek wiersz z mocnym akcentem wizualnym; termin ten jest czasem używany do dzieł plastycznych, w których występuje wiersz, często jako fotografia, lub w którym fotograficzny materiał plastyczny prezentowany jest jako sekwencja rządzona swoją własną gramatyką, tak aby każdy element wizualny był słowem w zdaniu [ ] 18. Mamy tu zatem do czynienia z dziełem czerpiącym z doświadczeń wielu dziedzin sztuki, w żaden sposób nieskrępowanym więzami danej szkoły czy nurtu. Widać w nim tendencje do łączenia różnych środków wyrazu i przekraczania kolejnych granic, co ma na celu osiągnięcie pełniejszego efektu artystycznego. 17 Ibidem. 18 D. Higgins, Intermedia i inne eseje, przeł. M. i T. Zielińscy, red. P. Rypson, Warszawa 1985, s. 21.

9 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 37 Jest to praca odwołująca się do licznych tradycji, poszukująca oryginalnych rozwiązań. Przelatująca ponad podziałami, a raczej przepływająca przez nie. Dzieło intermedialne to dzieło płynne, dokładnie tak, jak nasza rzeczywistość. Książka artystyczna ze względu na swoją różnorodność i mnogość formalnych rozwiązań wydaje się doskonale wpisywać w tę definicję. Niestety owa rozmaitość artists books jest równocześnie powodem związanych z nimi terminologicznych problemów i licznych sporów, a także oporów, między innymi ze strony środowisk bibliofilskich, pojmujących książkę w skostniały sposób. Powiada Grzegorz Matuszak, wspominając swoje wystąpienie sprzed przeszło trzydziestu lat: Bibliofilstwo współczesne choruje na to, że w dużej mierze jest domeną ludzi o konwencjonalnym smaku, wyrosłym na pseudoklasycznej manierze schyłku XIX wieku, zarówno w treści, jak i formie, co nader wyraźnie widoczne jest choćby w wielu współczesnych publikacjach bibliofilskich. Czas się przecież nie zatrzymał, a tylko bibliofile zabrnęli w matecznik i nie potrafią z niego wyjść. Zdumiewa, jak trudno współczesnemu bibliofilowi, osobliwie w jego inicjatywach wydawniczych, spotkać się ze współczesnym artystą książki, wypowiadającym się językiem sztuki XX wieku. [ ] Myślę, że ta surowa diagnoza niewiele straciła na aktualności, mimo że postawiona została prawie ćwierć wieku temu 19. Mimo upływu czasu sytuacja rzeczywiście niewiele się zmieniła. Winna jest temu postawa wielu bibliofilów, ale także zdaniem Matuszaka współczesna sztuka, coraz częściej epatująca tandetą i kiczem. Ta, w jego opinii, nader często odznacza się błazenadą, bufonadą, a wręcz bełkotliwością i formalną tandetą. Przez to, że drwi z wartości, które konstytuowały ją przez wieki, nadając jej elitarny charakter, wynosi do rangi dzieł prace kiczowate, nieraz skomercjalizowane. Pozwala, by sztuką mogło się stać absolutnie wszystko. Jak stwierdza Matuszak, pracę wielu współczesnych twórców, także tych związanych z książką, ze względu na ich bezmyślność i niechlujstwo należałoby skwitować parafrazą cytatu z Biblii: Panie, odpuść im, bo nie wiedzą, co czynią 20. Stanowiska współczesnych artystów i bibliofilów są zbyt od siebie oddalone. Jedno zamyka się na drugie i odwrotnie. Powodów takiego stanu rzeczy jest oczywiście wiele od bariery pokoleniowej, przez brak obiektywnych kryteriów do oceny dzisiejszej sztuki, aż po tak prozaiczne zjawisko, jak deficyt dobrej woli z obydwu stron. Tę część swoich rozważań Matuszak podsumowuje następująco: Między środowiskiem najbardziej predestynowanym do odbioru książki artystycznej, a środowiskiem twórców takich książek brakuje płaszczyzny porozumienia, wzajemnego otwarcia i dialogu na temat, w jakiej mierze współczesna książka artystyczna może sprostać oczekiwaniom bibliofilów na piękną książkę G. Matuszak, Impresje bibliofila na temat książki artystycznej, Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], [dostęp: ]. 20 Właściwe brzmienie cytatu to Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią (Łk 23, 34). 21 G. Matuszak, op. cit.

10 38 Paweł Bernacki W dalszej części swojego eseju Matuszak skupia się na kolekcji Polska Książka Artystyczna przełomu XX i XXI wieku i choć, jak na przyjęte przez siebie stanowisko bibliofila, jest on stosunkowo otwarty na nowe tendencje w sztuce, to jednak podkreśla, że nie może zgodzić się na wiele przyjętych przez inicjatorów kolekcji założeń. Przede wszystkim nie podoba mu się określanie terminem księga rzeczy, które bynajmniej nią nie są, a nawet jej nie przypominają. Podkreśla, że książka to graficzny dokument, zazwyczaj w formie kodeksu, który utrwala i przekazuje ludzką myśl. Nie godzi się więc na określanie tym mianem unikatowych dzieł, będących, na przykład, kamiennymi czy drewnianymi rzeźbami lub też instalacjami. Co więcej, krytykuje również nazywanie ich obiektami. Matuszak stwierdza: Tego rodzaju konceptualne pomysły, znane mi z autopsji, zawłaszczają nazwę książka i uzurpują sobie bycie czymś, czym w żadnym wypadku nie są. W praktyce funkcjonuje termin obiekty książkowe, który też uważam za nietrafiony. Można oczywiście tworzyć tego rodzaju obiekty, nawet je zbierać, ale upominam się o zachowanie pewnej czystości terminologicznej i potrzebę znalezienia dla nich odrębnej nazwy, może na przykład małe formy przestrzenne. Nie należy nazywać książką tego, co książką ex definitione nie jest. W kolekcji książki artystycznej, jeśli do niej takie obiekty trafią, powinny, moim zdaniem, być wyraźnie wyodrębnione jako twory powstające na obrzeżach i jako udające książki nie mogą należeć do podstawowego składu kolekcji 22. Matuszak wymaga, by książką nazywane było to, co ma jej formę, czy to kodeksową, czy którąś z jej starszych realizacji. Nie ma do tego określenia prawa dzieło nawiązujące do niej jedynie ideologicznie czy symbolicznie. Cytując Alberta Camusa, autor przytaczanego eseju twierdzi, że błędne nazywanie rzeczy dodaje nieszczęścia światu. Oczywiście Matuszak zdaje sobie sprawę, że takie przedstawienie problemu jest pewnym nadużyciem, równolegle jednak uważa, że przez mieszanie pojęć, wprowadzanie chaosu terminologicznego oraz uzurpowanie przez artystów niewłaściwych określeń dla ich dzieł prowadzi do dezorientacji i zagubienia, a w ostateczności zniechęcenia odbiorcy do sztuki współczesnej. I w tym sensie jest to nieszczęście, którego przyczyną są ludzie nieprzykładający odpowiedniej wagi do prawidłowego nazywania rzeczy. Chcąc jeszcze dobitniej podkreślić swoje stanowisko, Matuszak kończy rozważania parafrazą wiersza Juliana Tuwima: a nade wszystko słowom naszym, chytrze zmienionym przez krętaczy / jedyność przywróć i prawdziwość niech książka zawsze książkę znaczy, także tę, która ma ambicje być artystycznie uformowana 23. Bibliofile, mówiąc krótko, poszukują pięknej książki, a ta, choć rodzi się ze związku sztuk pięknych z książką, nie jest jeszcze artystyczna. Jak konstatuje Rafał Solewski: Dla pełnego obrazu rozważanego zjawiska należy zauważyć fenomen livre d artiste. Jego tradycję stanowią iluminowane inkunabuły czy drogocenne wydania ksiąg z epoki druku. Jed- 22 Ibidem. 23 Ibidem.

11 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 39 nak samą nazwę stosuje się wobec ekskluzywnych publikacji wydawanych głównie w środowisku paryskim początku XX stulecia, łączących literaturę (zwykle twórczość młodych poetów) z najczęściej kubistyczną grafiką, gdzie ilustracje organicznie korespondowały z tekstem [ ]. Jednak sama eskalacja funkcji estetycznej ilustracji i oprawy, przy wciąż dominującej estetycznie roli organizacji tekstu, nie jest cechą, która wyznaczałaby interesującą nas tematykę, odróżniającą się od funkcjonowania tradycyjnej książki. Prace zdobniczo-dekoracyjne i livre d artiste wskazują natomiast na świadomość artystów, że czynniki literackie związane ze zwerbalizowanym i zapisanym komunikatem mogą współgrać z estetyką wizualną, choć mogą jej też zupełnie ustępować. To okaże się zresztą najłatwiej postrzegalną cechą książki artystycznej 24. W tym miejscu wyraźnie uwidacznia się jeden z elementów derywacyjnych książki artystycznej, który pośrednio był już wspominany jej stosunek do tekstu. W tego typu dziełach słowo pisane nie jest już składnikiem konstytuującym całość projektu, często bywa wręcz zbędne. Bez większych kłopotów uda nam się znaleźć prace, które ograniczają jego rolę do absolutnego minimum, a wręcz rugują je poza swój obręb. Skupiają się raczej na samej idei i tradycji związanej z księgą, jako wyjątkowym przedmiotem, a nie wyłącznie nośnikiem tekstu, co dobitnie podkreślał Dick Higgins, pisząc, że w przypadku artists books obcujemy z książką zrobioną dla niej samej, nie zaś dla informacji, którą zawiera 25. W te słowa doskonale wpisuje się Biblioteka Jarosława Kozłowskiego, którą można określić jako manifest podmiotowości księgi. Składają się na nią tworzące swoistą kolumnę, ułożone na sobie od podłogi do sufitu kodeksy, które zostały pomalowane przez artystę białą emulsyjną farbą. Żadnego z nich nie można było ani przeczytać, ani nawet wyjąć, gdyż groziłoby to zawaleniem się całej konstrukcji. Odbiorca został odcięty od ich zawartości tekstu. Nie miał żadnej możliwości, by się do niego dostać. Mimo to, tworzące kolumnę przedmioty nie przestały być postrzegane jako książki. Dzięki zasłonięciu przed oglądającymi, ich wnętrza mogły zaistnieć jako autonomiczne obiekty. Inną próbą wyjścia ze stereotypowego myślenia o księdze były Acustic Books Joanny Adamczewskiej, zwracające uwagę na dźwiękowe właściwości kodeksów. Projekt ten artystka zaczęła w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. W jego ramach z różnorodnych typów papieru o różnej powierzchni i gramaturze, kleju, kopert pocztowych, kalk, ale także drobnych plastikowych przedmiotów, piasku, mąki ziemniaczanej, soli, igieł, taśm klejących stworzyła serię książek do słuchania. Każda z nich została opatrzona tytułem związanym z terminologią muzyczną (W poszukiwaniu linii melodycznej, Repetycja, Continuo), a materiały, z jakich ją wykonano, miały pomóc w osiągnięciu właściwego efektu głosowego, konkretnej tonacji muzycznej. Poprzez dotyk dzieła te wydają z siebie dźwięki, zupełnie przełamując obecny w naszej kulturze stereotyp książki jako obiektu, który powinno się poznawać w ciszy. Te woluminy przemawiają odgłosem przewracanych stron, rwanych kartek, taśmy odklejanej 24 R. Solewski, Metaksiążka. Książka artystyczna jako hermeneutyka księgi, Estetyka i Krytyka 2005, nr 7 8, s , [dostęp: ]. 25 D. Higgins, A preface, [w:] Artists Books. A Critical Anthology and Sourcebook, red. J. Lyons, Rochester 1985, s. 11.

12 40 Paweł Bernacki od papieru, otwieranych kopert. Nawet więc wśród polskich artists books, które wydają się mocno zrośnięte z tekstem, podobne przykłady moglibyśmy mnożyć bardzo długo. Rozluźnienie związku ze słowem pisanym jest zatem jedną z istotniejszych cech omawianego zjawiska. Podobnie jak przywoływane wcześniej: bunt przeciw komercjalizacji zarówno książki, jak i sztuki czy swoista artystyczna wolność wyrywająca obie te dziedziny z kolein, w których wydawały się utkwić na wieki wieków. Nie mniej ważne wydają się unikatowość oraz konceptualizm. Artists books przekształcają księgę-nośnik treści w dzieło sztuki, a w tym niezwykle istotna jest przecież forma. Czyniąc to, jednocześnie podejmują pogłębioną refleksję nad całą narosłą wokół niej tradycją. Powiada Solewski: Samo wybranie i zaprezentowanie formy książki nabrało cech komunikatu znaczeniowego. Poznaliśmy już książkę postrzeganą po prostu jako jedno z mediów. Jednak książka przez wybór trudniejszej i bardziej wyrafinowanej formy komunikacji oraz rozrywki zaczyna też sygnalizować szlachetną staroświeckość, trochę ekstrawagancję, elitarność i snobizm. Choć, patrząc z innej strony, oznacza też zacofanie i ubóstwo brak telewizora, komputera, Internetu... Wreszcie książka, a w niej opisane już różnorodne doświadczenia z pismem i tekstem, to także gra zwracająca uwagę na proces komunikacji. Wybór książki i eksperymentowanie z jej formą jakże ważne akty w tworzeniu książki artystycznej budzą zatem refleksję o roli społecznej książki, o funkcji przekazywania informacji i o sposobie spełniania owej funkcji 26. Takie spojrzenie znacznie poszerza obszar zainteresowania twórców zajmujących się artists books. Ich praca okazuje się refleksją nie tylko nad księgą, ale także jej funkcjami społecznymi i poczesnym miejscem, jakie zajmuje w kulturze. Biorąc pod uwagę fakt, jak istotny element naszej cywilizacji stanowi książka a jest przecież jednym z jej fundamentów łatwo dojść do wniosku, że mamy do czynienia z wypowiedziami na temat całej naszej rzeczywistości. Taka konstatacja jednak w żaden sposób nie przybliża nas do uchwycenia tego, czym jest książka artystyczna. Wręcz przeciwnie podkreślając jej niczym nieskrępowaną swobodę twórczą, jednocześnie gwałtownie rozszerza obszar jej zainteresowań. To już nie tylko komentarz w dyskusji nad istotą księgi, próba ucieczki na nowe, twórczo inspirujące obszary czy bunt przeciw komercjalizacji, a coś znacznie więcej jak pisze Solewski metaksiążka: Tak zatem pozbawianie definicji książki jej elementów w dziele nazywanym książką artystyczną służy refleksji o fenomenologicznej istocie książki. Książka artystyczna okazuje się metaksiążką, hermeneutyczną interpretacją głębokiej istoty księgi, zaś artysta, oprócz swej intuicyjne często spełnianej misji wywoływania piękna, staje się też intuicyjnie wyjaśniającym, tłumaczącym i poszukującym prawdy oraz piękna filozofem 27. Te wnioski zdają się zbyt daleko idące, a sama rola książki artystycznej przeceniana. Trzeba wszak pamiętać, że to ciągle stosunkowo niszowe zjawisko, szukające swojej autonomii gdzieś pomiędzy granicami dwóch różnych dziedzin 26 R. Solewski, op. cit., s Ibidem, s. 143.

13 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 41 sztuki, a jego konkretne realizacje, choć oczywiście igrają z formą księgi, nawiązują także do wielu innych spraw i dziedzin. Znajdziemy przecież niemało artists books odwołujących się choćby do literatury. Sam jednak fakt przetwarzania i reinterpretowania dzieł pisarzy nie sprawia, że są metaliterackie. Spoglądając na problem z drugiej strony, moglibyśmy też spytać, czy powieści, wiersze i dramaty nawiązujące do toposu księgi, przydające jej nowych kontekstów, rozszerzające pole semantyczne, budujące bądź atakujące związaną z nią tradycję, to już metaksiążki. W końcu, jak pisał ceniony artysta Andrzej Marian Bartczak: Przecież każda książka jest potencjalnie artystycznym obiektem. Typowa, jeśli można tak powiedzieć, książka literacka czy beletrystyczny przekaz i nośnik tekstu, jakże często jest poruszającym emocje, wyobraźnię i intelekt duchowym przeżyciem 28. W innym miejscu retorycznie pytał: Czy Mickiewicz, Norwid, Słowacki, Miłosz, Herbert, ks. Twardowski, Różewicz, Iwaszkiewicz i wielu innych, czy oni nie są twórcami książek i wielkimi artystami? [ ] Wszyscy oni, choć nie malarze, graficy czy rzeźbiarze, są przecież także artystami książki 29. Rzecz w tym, że nad czym ubolewam czasy wielkich narracji i projektów, jeśli jeszcze się nie zakończyły, to chylą się ku upadkowi. Książka artystyczna nie stanowi tego typu opowieści. Przeciwnie jest skutkiem jej rozpadu, pękania granic, zderzeń odłamków, fragmentów, ułamków, które umożliwiły spotkanie się księgi i sztuki. Mam wrażenie, że wpisywanie jej w porządek meta-, przyrównywanie artysty do poszukującego prawdy i piękna filozofa jest historią z poprzedniej epoki. To po prostu zbyt panoramiczna i jednoznaczna perspektywa. Dziś już nieautentyczna. Trzeba przyznać rację Jeanowi-François Lyotardowi, który oceniał: We współczesnym społeczeństwie i we współczesnej kulturze, w społeczeństwie postindustrialnym, w kulturze ponowoczesnej, pytanie o prawomocność przyjmuje inną postać. Wielka opowieść, niezależnie od sposobu, w jaki dokonuje unifikacji wiedzy, to znaczy niezależnie od tego, czy jest opowieścią spekulatywną, czy emancypacyjną, straciła wiarygodność 30. Dlatego książkę artystyczną postrzegałbym raczej jako małą opowieść, zbiór wielu małych opowieści. Ciąg rozmaitych historii o księdze, sztuce, ich wzajemnej relacji i wszystkim, co się z tym wiąże, a więc ich społecznej roli, funkcji, tradycji. Nie byłyby to wielkie dziewiętnastowieczne narracje, a współczesne nowele, aspirujące już nie do wyjaśnienia natury całego świata, lecz jego niewielkiego wycinka. Zadowalają się uchyleniem rąbka tajemnicy, nie muszą od razu zrywać zasłony. Panoramę zastępuje w nich ujęcie lokalne, zmiana perspektywy, spojrzenie na dany problem pod innym kątem i ujrzenie go w nowym świetle. Książki 28 A.M. Bartczak, op. cit. 29 Ibidem. 30 J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 1997, s. 111.

14 42 Paweł Bernacki artystyczne, mądrzejsze o lekcję modernizmu, nie dążą do jednolitego projektu, który w końcu zaprowadzi wieczny, idealny ład. Wiedzą już, że to niemożliwe. Zamiast tego proponują wiele rozmaitych, skromnych narracji zgromadzonych pod wspólnym szyldem szerokim i niejednoznacznym, to prawda, ale równocześnie nikogo nie wykluczającym. I tak chyba powinno pozostać. W pełni zrozumiałe są również głosy krytyczne, mówiące choćby o tym, że w zasadzie sami nie wiemy, z czym mamy do czynienia, że nie są to już książki, ale przecież też nie rzeźby czy obrazy, że ów zbiór jest zbyt szeroki, że to raczej pole do badań dla krytyków sztuki niż literaturoznawców czy bibliologów Mają one swoje oczywiste uzasadnienie. Wynika ono jednak po raz kolejny ze spoglądania na problem z perspektywy czasów wielkich opowieści: o księdze, sztuce i innych ważkich sprawach. Wystarczy jednak spojrzeć na problem książki artystycznej i książki w ogóle pod kątem, jaki proponował Krzysztof Migoń przez pryzmat kultury książki : Użyteczność pojęcia kultura książki dla określenia przedmiotu i charakteru bibliologii bierze się stąd, że może ono pomieścić w sobie i skoncentrować wszystkie materialne i duchowe aspekty książki i świata książek. Objaśnia książkę pojedynczą i zbiory książek (cały nakład, repertuar wydawniczy, asortyment księgarski, całe uniwersum książek) jako wytwory kultury materialnej, technicznej i duchowej, bo w pierwszym rzędzie kulturę książki danej epoki i środowiska determinują materiały piśmienne i narzędzia, techniki drukarskie, zdobnicze i introligatorskie. Na tej podstawie, dzięki funkcjonalnej syntezie tego, co w książce materialne (fizyczne) i tego, co treściowe, funkcjonuje ona jako narzędzie utrwalania tekstów i instrument komunikacji 31. I w to pojęcie właśnie wpisywałbym artists books. Być może często nie są one książkami w wąskim tego słowa znaczeniu, na pewno jednak wchodzą w obręb ich kultury. Dlatego też, rezygnując z mających zamknąć omawiane zjawisko w sztywne ramy i ograniczających tak istotną dla niego wolność wypowiedzi terminologicznych oraz klasyfikacyjnych obostrzeń, pozostawiając jałowe spory na temat tego, co już jest artists books, a co jeszcze nie, zaproponowałbym inne podejście do problemu: odrzucenie akademickich rygorów na rzecz postawy krytyka nieskrępowanego wymogami danej szkoły, dyscypliny czy tradycji, dopasowującego raczej narzędzia do konkretnego dzieła niż odwrotnie. Eklektyka podążającego za tym zjawiskiem i wnikliwie je obserwującego. Analizującego, lecz bez zbędnego naruszania jego i tak nadwątlonej autonomii. Najważniejsza nie jest przecież często sztuczna typologizacja, wytyczanie i tak niepasujących tu granic, lecz wnikliwa, złożona lektura tych małych opowieści o kulturze książki. Nawet jeśli nie ma w nich ani jednej litery, to nie brakuje inspirującej i ożywczej treści czekającej na obdarzonego odpowiednią wrażliwością badacza-czytelnika. Stawianie murów wokół zjawiska, którego esencję stanowi ich przekraczanie, mija się z celem. 31 K. Migoń, Bibliologia nauka o kulturze książki, Nauka 2005, nr 2, s

15 Artists books, czyli czym jest owoc małżeństwa książki ze sztuką 43 Bibliografia Bartczak A.M., Osobiste uwagi na tle powstającej Kolekcji Polska Książka Artystyczna z przełomu XX i XXI wieku, Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], [dostęp: ]. Bauman Z., 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, przeł. T. Kunz, Kraków Brogowski L., L art, le livre, meme combat, [w:] Livres imprimés et maquettes. Les Éditions Incetain Sens [katalog wystawy], [dostęp: ]. Fajfer Z., Jak liberatura redefiniuje książkę artystyczną. Uwagi na marginesie projektu Kolekcja POLSKA KSIĄŻKA ARTYSTYCZNA Z PRZEŁOMU XX i XXI WIEKU, Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], php/biblioteka-ok [dostęp: ]. Fajfer Z., Liberatura. Aneks do słownika terminów literackich, Dekada Literacka 1999, nr 5/6 (153/154). Higgins D., Intermedia i inne eseje, przeł. M. i T. Zielińscy, red. P. Rypson, Warszawa Higgins, A preface, [w:] Artists Books. A Critical Anthology and Sourcebook, red. J. Lyons, Rochester [dostęp: ]. Kępińska A., Sztuka w kulturze płynności, Poznań Książka artystyczna jako obiekt oraz warsztat edukacyjny, red. E. Józefowski, Zielona Góra Lyotard J.-F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa Matuszak G., Impresje bibliofila na temat książki artystycznej, Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], [dostęp: ]. Migoń K., Bibliologia nauka o kulturze książki, Nauka 2005, nr 2. Nowakowski R., Czy istnieje hipertekstowa książka (artystyczna), Book Art Museum [strona internetowa Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi], -ok [dostęp: ]. Phillpot C., Books Bookworks Book Objects Artists Books, Artforum 1982, nr 9. Rossman J.J., The term Artists books, Yale University Library [portal], edu/c.php?g=295819&p= [dostęp: ]. Rypson P., Książki i strony. Polska książka awangardowa i artystyczna w XX wieku, Warszawa Solewski R., Metaksiążka. Książka artystyczna jako hermeneutyka księgi, Estetyka i Krytyka 2005, nr 7 8, [dostęp: ]. Waniek H., Książka?, [w:] Festiwal Książki Artystycznej Wędrówka [katalog wystawy], Warszawa Artists books, or what is the fruit of the marriage of a book with art Summary This text is an attempt to looking at the status of artists books interesting phenomenon, which blends worlds of book and art. It includes the opinions of art critics, bibliophiles, publishers, creators of literature and artists. History of the artists books and external conditions, which have an influence on its birth were briefly outlined. Image of this phenomenon turns out indeterminate and

16 44 Paweł Bernacki internally contradictory. Theories, typologies, attempts to define or even fix the right term are often mutually exclusive. This situation raises questions about their legitimacy. Maybe we should accept the fact that certain indeterminacy and impossibility to enclose in rigid frames is an inherent feature of artists books because otherwise they would lose their diverse and open character. KEYWORDS: artists books, literature, artbook, book art

UNIVERZA V LJUBLJANI FILOZOFSKA FAKULTETA ODDELEK ZA SLAVISTIKO PIA HROVAT RAZLIKE V SKLADENJSKI VEZLJIVOSTI MED POLJSKIMI IN SLOVENSKIMI GLAGOLI SEMI

UNIVERZA V LJUBLJANI FILOZOFSKA FAKULTETA ODDELEK ZA SLAVISTIKO PIA HROVAT RAZLIKE V SKLADENJSKI VEZLJIVOSTI MED POLJSKIMI IN SLOVENSKIMI GLAGOLI SEMI UNIVERZA V LJUBLJANI FILOZOFSKA FAKULTETA ODDELEK ZA SLAVISTIKO PIA HROVAT RAZLIKE V SKLADENJSKI VEZLJIVOSTI MED POLJSKIMI IN SLOVENSKIMI GLAGOLI SEMINARSKA NALOGA Mentor: doc. dr. Maria Zofia Wtorkowska

Prikaži več

Soočanje kultur v dvojezičnem slovaropisju An Encounter of Cultures in a Bilingual Lexicon Anita Srebnik Oddelek za germanistiko z nederlandistiko in

Soočanje kultur v dvojezičnem slovaropisju An Encounter of Cultures in a Bilingual Lexicon Anita Srebnik Oddelek za germanistiko z nederlandistiko in Soočanje kultur v dvojezičnem slovaropisju An Encounter of Cultures in a Bilingual Lexicon Anita Srebnik Oddelek za germanistiko z nederlandistiko in skandinavistiko, Filozofska fakulteta Univerze v Ljubljani,

Prikaži več

UTRIP april 2019 številka 1 Glasilo koncerna ETI letnik XXXIX ISSN ETI-jeve inovacije v letu 2018 Novosti iz programa SOLID GSX Uvedli smo B

UTRIP april 2019 številka 1 Glasilo koncerna ETI letnik XXXIX ISSN ETI-jeve inovacije v letu 2018 Novosti iz programa SOLID GSX Uvedli smo B UTRIP april 2019 številka 1 Glasilo koncerna ETI letnik XXXIX ISSN 1580-4879 ETI-jeve inovacije v letu 2018 Novosti iz programa SOLID GSX Uvedli smo B2B sistem naročanja Predstavitev novega 3D optičnega

Prikaži več

PRESENT SIMPLE TENSE The sun gives us light. The sun does not give us light. Does It give us light? Raba: Za splošno znane resnice. I watch TV sometim

PRESENT SIMPLE TENSE The sun gives us light. The sun does not give us light. Does It give us light? Raba: Za splošno znane resnice. I watch TV sometim PRESENT SIMPLE TENSE The sun gives us light. The sun does not give us light. Does It give us light? Za splošno znane resnice. I watch TV sometimes. I do not watch TV somtimes. Do I watch TV sometimes?

Prikaži več

Slavistična revija ( je ponujena pod licenco Creative Commons, priznanje avtorstva 4.0 international. URL

Slavistična revija (  je ponujena pod licenco Creative Commons, priznanje avtorstva 4.0 international. URL Mojca Smolej, Polskie partykujy Macieja Grochowskega in... 369 Mojca Smolej, Polskie partykujy Macieja Grochowskega in... POLSKIE PARTYKUHY 1 MACIEJA GROCHOWSKEGA IN NEM[KO-FRANCOSKI SLOVAR LES INVARIABLES

Prikaži več

Microsoft Word - M docx

Microsoft Word - M docx Š i f r a k a n d i d a t a : Državni izpitni center *M12224223* Višja raven JESENSKI IZPITNI ROK Izpitna pola 3 Pisno sporočanje A) Pisni sestavek (v eni od stalnih sporočanjskih oblik) (150 180 besed)

Prikaži več

ARS1

ARS1 Nepredznačena in predznačena cela števila Dvojiški zapis Nepredznačeno Predznačeno 0000 0 0 0001 1 1 0010 2 2 0011 3 3 Pri odštevanju je stanje C obratno (posebnost ARM)! - če ne prekoračimo 0 => C=1 -

Prikaži več

Vrata. Srce doma Katalog VHODNIH VRAT

Vrata. Srce doma Katalog VHODNIH VRAT Katalog VHODNIH VRAT Elegantna vizitka doma Že na vhodu lahko doživite nove priložnosti. Vrata iz PVC in RAU-FIPRO - harmonija oblik in barv. Si želite, da bi imeli vrata in okna v popolnoma enaki barvi?

Prikaži več

1.A.1 IZMENJAVA ZNANJ IN IZKUŠENJ V Avstraliji obstaja zelo priljubljen način priložnostnega učenja, ki večinoma poteka v moških skupnostih in se imen

1.A.1 IZMENJAVA ZNANJ IN IZKUŠENJ V Avstraliji obstaja zelo priljubljen način priložnostnega učenja, ki večinoma poteka v moških skupnostih in se imen 1.A.1 IZMENJAVA ZNANJ IN IZKUŠENJ V Avstraliji obstaja zelo priljubljen način priložnostnega učenja, ki večinoma poteka v moških skupnostih in se imenuje Men s Sheds (Moške lope). To so prostori (delavnice,

Prikaži več

Vprašalnik o šol. preh. za učence [š.l. 2016/2017] Google Forms Vprašalnik o šol. preh. za učence [š.l. 2016/2017] QUESTIONS RESPONSES 332

Vprašalnik o šol. preh. za učence [š.l. 2016/2017] Google Forms Vprašalnik o šol. preh. za učence [š.l. 2016/2017] QUESTIONS RESPONSES 332 Vprašalnik o šol. preh. za učence [š.l. 216/217] QUESTIONS RESPONSES 332 SUMMARY INDIVIDUAL Accepting responses Insights Average.7/7 points Median /7 points Range -6 points Total points distribution No.

Prikaži več

Microsoft Word - Dokument1

Microsoft Word - Dokument1 Plesna zveza Slovenije (DanceSport Federation of Slovenia) Članica mednarodnih zvez WDSF, WRRC in IDO Celovška c. 25, 1000 Ljubljana, Slovenija, Tel.++386 1 230 14 17, Fax: ++ 386 1 430 22 84 vsem klubom

Prikaži več

Erasmus+ mag. Robert Marinšek

Erasmus+ mag. Robert Marinšek Erasmus+ mag. Robert Marinšek Program Erasmus+ Uredba št. 1288/2013 (11. dec. 2013) Področje izobraţevanja, usposabljanja, športa in mladine trajanje: 2014 2020 proračun: 14,7 G Pričakovanja: >4 M mobilnosti

Prikaži več

SPECIJALNA BOLNICA ZA MEDICINSKU REHABILITACIJU KRAPINSKE TOPLICE Ured za centralno naručivanje Tel. (049)

SPECIJALNA BOLNICA ZA MEDICINSKU REHABILITACIJU KRAPINSKE TOPLICE Ured za centralno naručivanje Tel. (049) PA BR 147884430 Hum Na Sutli 13.05.2019 0830 BO JO 147858624 Hum na Sutli 29.05.2019 0815 JU BO 147474917 Pregrada 09.07.2019 0800 DL MA 148427658 Sv Križ Začretje 09.07.2019 0745 ST ŠT 148037359 K.oplice

Prikaži več

DOLŽNIK: MARJAN KOLAR - osebni steč aj Opr. št. St 3673/ 2014 OSNOVNI SEZNAM PREIZKUŠENIH TERJATEV prij ava terjatve zap. št. št. prij. matič na števi

DOLŽNIK: MARJAN KOLAR - osebni steč aj Opr. št. St 3673/ 2014 OSNOVNI SEZNAM PREIZKUŠENIH TERJATEV prij ava terjatve zap. št. št. prij. matič na števi DOLŽNIK: MARJAN KOLAR - osebni steč aj Opr. St 3673/ 2014 OSNOVNI SEZNAM PREIZKUŠENIH TERJATEV prij ava terjatve zap. prij. matič na številka firma / ime upnika glavnica obresti stroški skupaj prij ava

Prikaži več

PAST CONTINUOUS Past continuous uporabljamo, ko želimo opisati dogodke, ki so se dogajali v preteklosti. Dogodki so se zaključili v preteklosti in nič

PAST CONTINUOUS Past continuous uporabljamo, ko želimo opisati dogodke, ki so se dogajali v preteklosti. Dogodki so se zaključili v preteklosti in nič PAST CONTNUOUS Past continuous uporabljamo, ko želimo opisati dogodke, ki so se dogajali v preteklosti. Dogodki so se zaključili v preteklosti in nič več ne trajajo. Dogodki so v preteklosti trajali dalj

Prikaži več

Slide 1

Slide 1 Tehnike programiranja PREDAVANJE 10 Uvod v binarni svet in računalništvo (nadaljevanje) Logične operacije Ponovitev in ilustracija Logične operacije Negacija (eniški komplement) Negiramo vse bite v besedi

Prikaži več

Microsoft Word - SL Common Communication 2 updated v1.1.doc

Microsoft Word - SL Common Communication 2 updated v1.1.doc Skupno sporočilo o običajni praksi pri splošnih navedbah naslovov razredov Nicejske klasifikacije (verzija 1.1) 1 20. februar 2014 Sodišče je 19. junija 2012 izreklo sodbo v zadevi C-307/10 IP Translator

Prikaži več

Pregled programa Erasmus

Pregled programa Erasmus Pregled programa 10. Srečanje koordinatorjev 6.11.2012, Ajdovščina Maja Godejša, CMEPIUS Današnje srečanje Kratka zgodovina programa Izvajanje a v Sloveniji Rezultati analiz učinkov mobilnosti evš spletni

Prikaži več

Organizacija, letnik 43 Razprave številka 4, julij-avgust 2010 Vpliv pro jekt ne zre lo sti or ga ni za ci je na us pe šnost pri pra ve evrop skih pro

Organizacija, letnik 43 Razprave številka 4, julij-avgust 2010 Vpliv pro jekt ne zre lo sti or ga ni za ci je na us pe šnost pri pra ve evrop skih pro Vpliv pro jekt e zre lo sti or ga i za ci je a us pe šost pri pra ve evrop skih pro jek tov Mar ja Kraj ik 1, Mir ko Mar kič 2 1 Ku rir ska pot 2c, Slo ve ski Ja vor ik, 4270 Je se i ce, marjakrajik@yahoo.com

Prikaži več

Predmet: Course title: UČNI NAČRT PREDMETA / COURSE SYLLABUS Filozofija kulture Philosophy of Culture Študijski program in stopnja Study programme and

Predmet: Course title: UČNI NAČRT PREDMETA / COURSE SYLLABUS Filozofija kulture Philosophy of Culture Študijski program in stopnja Study programme and Predmet: Course title: UČNI NAČRT PREDMETA / COURSE SYLLABUS Filozofija kulture Philosophy of Culture Študijski program in stopnja Study programme and level Humanistične znanosti, 3. stopnja / Humanities

Prikaži več

Svet Evropske unije EVROPSKI SVET

Svet Evropske unije EVROPSKI SVET Svet Evropske unije EVROPSKI SVET STRATEŠKI ORGAN EU Evropski svet je institucija EU, ki določa splošne usmeritve in prednostne cilje Evropske unije. Sestavljajo ga voditelji držav ali vlad držav članic

Prikaži več

Osme vaje

Osme vaje Ekonometrja 1 Osme vaje: Vplv lnearnh transformacj spremenljvk na ocene parametrov regresjske funkcje. Napovedovanje povprečne n posamčne vrednost odvsne spremenljvke. Na osmh vajah bomo nadaljeval s proučevanjem

Prikaži več

Koledar tekmovanj NTZS za sezono 2019/20 ver.5 AVGUST Slovenija Tujina AVGUST 2019 Člani Mladina 1. SNTL 2.SNTL 3.SNTL Ostalo Rekreativci Člani Mladin

Koledar tekmovanj NTZS za sezono 2019/20 ver.5 AVGUST Slovenija Tujina AVGUST 2019 Člani Mladina 1. SNTL 2.SNTL 3.SNTL Ostalo Rekreativci Člani Mladin AVGUST AVGUST 01. čet 01. čet 02. pet 02. pet 03. sob 03. sob 04. ned 04. ned 05. pon 05. pon 06. tor 06. tor 07. sre 07. sre 08. čet 08. čet 09. pet 09. pet 10. sob 10. sob 11. ned 11. ned 12. pon 12.

Prikaži več

KATALOG ROCAJI.CDR

KATALOG ROCAJI.CDR Pohištveni roèaji POHIŠTVENI ROČAJI leseni 01-05 kovinski 06-23 plastièni 24-28 aktivno kazalo plastika + les 28 kovina + les 29 kovina + plastika 42-45 kovina + usnje 46 kliknite z miško na skupino (

Prikaži več

Rešitve 1

Rešitve 1 Rešitve 1. in 2. letnik (ŠOLSKO) 1. naloga Pravilni odgovori so: 1. N, 2. R, 3. R, 4. R, 5. N, 6. R, 7. N, 8. N, 9. N, 10. R. 2. naloga Po vrsti z leve proti desni so obrazi Blaž, Erik, Dane, Andrej, Andraž,

Prikaži več

ZIMSKO PRVENSTVO SLOVENIJE V METIH ZA ČLANSKI IN MLAJŠI MLADINSKI KATEGORIJI Domžale sobota, 22. februar 2014 REZULTATI ORGANIZATOR Kopališka cesta 4,

ZIMSKO PRVENSTVO SLOVENIJE V METIH ZA ČLANSKI IN MLAJŠI MLADINSKI KATEGORIJI Domžale sobota, 22. februar 2014 REZULTATI ORGANIZATOR Kopališka cesta 4, ZIMSKO PRVENSTVO SLOVENIJE V METIH ZA ČLANSKI Domžale sobota, 22. februar 2014 REZULTATI ORGANIZATOR Kopališka cesta 4, Domžale ZIMSKO PRVENSTVO SLOVENIJE V METIH ZA ČLANSKI in MLAJŠI MLADINSKI KATEGORIJI

Prikaži več

Delavnica Načrtovanje digitalnih vezij

Delavnica Načrtovanje digitalnih vezij Laboratorij za načrtovanje integriranih vezij Univerza v Ljubljani Fakulteta za elektrotehniko Digitalni Elektronski Sistemi Osnove jezika VHDL Strukturno načrtovanje in testiranje Struktura vezja s komponentami

Prikaži več

ČLANI SKUPINE: Zasedbo Linkin Park sestavlja šest, po njihovem mnenju dolgočasnih, ljudi: Vokalist Chester Bobnar Rob Vokalist Mike Basist Pheonix DJ

ČLANI SKUPINE: Zasedbo Linkin Park sestavlja šest, po njihovem mnenju dolgočasnih, ljudi: Vokalist Chester Bobnar Rob Vokalist Mike Basist Pheonix DJ ČLANI SKUPINE: Zasedbo Linkin Park sestavlja šest, po njihovem mnenju dolgočasnih, ljudi: Vokalist Chester Bobnar Rob Vokalist Mike Basist Pheonix DJ Hahn Kitarist Brad CHESTER Ime: Chester Bennington

Prikaži več

ARRS-BI-FR-PROTEUS-JR-Prijava/2011 Stran 1 od 7 Oznaka prijave: Javni razpis za sofinanciranje znanstvenoraziskovalnega sodelovanja med Republiko Slov

ARRS-BI-FR-PROTEUS-JR-Prijava/2011 Stran 1 od 7 Oznaka prijave: Javni razpis za sofinanciranje znanstvenoraziskovalnega sodelovanja med Republiko Slov Stran 1 od 7 Oznaka prijave: Javni razpis za sofinanciranje znanstvenoraziskovalnega sodelovanja med Republiko Slovenijo in Francosko republiko Program PROTEUS v letih 2012-2013 (Uradni list RS, št. 10/2011,

Prikaži več

CpE & ME 519

CpE & ME 519 2D Transformacije Zakaj potrebujemo transformacije? Animacija Več instanc istega predmeta, variacije istega objekta na sceni Tvorba kompliciranih predmetov iz bolj preprostih Transformacije gledanja Kaj

Prikaži več

Priloga 2 PRILOGA 1»(1) Plačilna lista 1 <Z350> Šifra proračunskega uporabnika <Ime proračunskega uporabnika> <Stroškovno mesto> <Ime in priimek preje

Priloga 2 PRILOGA 1»(1) Plačilna lista 1 <Z350> Šifra proračunskega uporabnika <Ime proračunskega uporabnika> <Stroškovno mesto> <Ime in priimek preje Priloga 2 PRILOGA 1»(1) Plačilna lista 1 Ob račun plače za mesec / Mesečna delovna obveznost Povprečna plača Minimalna plača Šifra delovnega

Prikaži več

RTV KOPER-CAPODISTRIA

RTV KOPER-CAPODISTRIA RTV KOPER-CAPODISTRIA KONTAKTI Regionalni RTV Center Koper Capodistria Služba za trženje Ulica OF 15 6000 Koper Capodistria KP.OGLASI@RTVSLO.SI VODJA Dominga Medoš Dominga.Medos@rtvslo.si +386 (0)5 668

Prikaži več

ATLANTI n.1 Razvoj arhiv ske slu žbe u Sr bi ji u dru goj po lo vi ni 20. ve ka Sl o b o d a n k a CVETKOVIĆ, Dr. Ar chi vist - Gra du a ted H

ATLANTI n.1 Razvoj arhiv ske slu žbe u Sr bi ji u dru goj po lo vi ni 20. ve ka Sl o b o d a n k a CVETKOVIĆ, Dr. Ar chi vist - Gra du a ted H Razvoj arhiv ske slu žbe u Sr bi ji u dru goj po lo vi ni 20. ve ka Sl o b o d a n k a CVETKOVIĆ, Dr. Ar chi vist - Gra du a ted Hi sto rian, Istorijski arhiv Požarevac, Ul. Voje Dulića br. 10, Požarevac,

Prikaži več

EndNote Basic Online navodila za uporabo Vsebina 1 Kaj je EndNote Online? Dostop in prijava Ustvarjanje računa Uporaba

EndNote Basic Online navodila za uporabo Vsebina 1 Kaj je EndNote Online? Dostop in prijava Ustvarjanje računa Uporaba EndNote Basic Online navodila za uporabo Vsebina 1 Kaj je EndNote Online?... 2 2 Dostop in prijava... 3 2.1 Ustvarjanje računa... 3 3 Uporaba... 5 3.1 Dodajanje referenc... 5 3.2 Navodila za pripravo in

Prikaži več

VISOKA ZDRAVSTVENA ŠOLA V CELJU DIPLOMSKO DELO VLOGA MEDICINSKE SESTRE PRI OBRAVNAVI OTROKA Z EPILEPSIJO HEALTH EDUCATION OF A NURSE WHEN TREATING A C

VISOKA ZDRAVSTVENA ŠOLA V CELJU DIPLOMSKO DELO VLOGA MEDICINSKE SESTRE PRI OBRAVNAVI OTROKA Z EPILEPSIJO HEALTH EDUCATION OF A NURSE WHEN TREATING A C VISOKA ZDRAVSTVENA ŠOLA V CELJU DIPLOMSKO DELO VLOGA MEDICINSKE SESTRE PRI OBRAVNAVI OTROKA Z EPILEPSIJO HEALTH EDUCATION OF A NURSE WHEN TREATING A CHILD WITH EPILEPSY Študentka: SUZANA ZABUKOVNIK Mentorica:

Prikaži več

Športno društvo Jesenice, Ledarska 4, 4270 Jesenice, Tel.: (04) , Fax: (04) , Drsalni klub Jesenice in Zv

Športno društvo Jesenice, Ledarska 4, 4270 Jesenice, Tel.: (04) , Fax: (04) ,   Drsalni klub Jesenice in Zv Drsalni klub Jesenice in Zveza drsalnih športov Slovenije RAZPISUJETA TEKMOVANJE V UMETNOSTNEM DRSANJU Biellman Cup 1. Organizator: Drsalni klub Jesenice, Ledarska ulica 4, 4270 JESENICE www.dkjesenice.si

Prikaži več

ODPRODA JA RAZSTAVNIH EKSPONATOV NOTRANJA VRATA

ODPRODA JA RAZSTAVNIH EKSPONATOV NOTRANJA VRATA ODPRODA JA RAZSTAVNIH EKSPONATOV NOTRANJA VRATA www.lip-bled.si @notranjavrata -60% PRODANO PRODANO MODEL VRATNEGA KRILA IN PODBOJA: KR D P1 SSK2+B2 JB CPL R 850X2000 BR D 117 PO SMO11 WK1 JB CPL 125X850X2000

Prikaži več

(Microsoft PowerPoint - Milan Ojster\232ek_IJU2014)

(Microsoft PowerPoint - Milan Ojster\232ek_IJU2014) Organizacijski, tehnični in pravni vidiki vzpostavitve nacionalne infrastrukture odprtega dostopa Milan Ojsteršek Univerza v Mariboru, Fakulteta za elektrotehniko, računalništvo in informatiko 08. 12.

Prikaži več

Microsoft Word - original razpis 2017

Microsoft Word - original razpis 2017 Spoštovani mojster, trener, učenci in starši. V čast mi je, da vas povabim na turnir KATANA CUP BOHINJ OPEN 07. Tudi letos smo se potrudili in z pomočjo občine Bohinj in Karate zveze Slovenije še izboljšali

Prikaži več

OSNOVNI JEDILNIK 15.jul do 21.jul 2019 ZAJTRK KOSILO POP. MALICA VEČERJA 15 PAŠTETA KORENČKOVA JUHA KISLO P PICA ZELENJAVNI RAGU Z VODNIMI MLEKO O KRU

OSNOVNI JEDILNIK 15.jul do 21.jul 2019 ZAJTRK KOSILO POP. MALICA VEČERJA 15 PAŠTETA KORENČKOVA JUHA KISLO P PICA ZELENJAVNI RAGU Z VODNIMI MLEKO O KRU VI JDILIK ZAJK KIL. MALICA VJA 15 AŠA ICA KUH LBLI KIALKA FIŽLM AJ as: kislo mleko BLI ZDB A MLKU 16 DUAK LUBICA AADIŽIKVA LAA GAHAM ŽMLJA AJDVI ŽGACI AIAA. KAA KAKAV AJ KUZI MIK Z as: mix. adje JGUM 17

Prikaži več

Microsoft Word - bibliografske-zbirke-medicina.doc

Microsoft Word - bibliografske-zbirke-medicina.doc Univerza v Ljubljani Filozofska fakulteta Oddelek za bibliotekarstvo, informacijsko znanost in knjigarstvo Sistemi za poizvedovanje Bibliografske zbirke področje medicine Mentor: doc.dr. Jure Dimec Avtorja:

Prikaži več

Microsoft Word - P072-A doc

Microsoft Word - P072-A doc [ifra kandidata: Dr`avni izpitni center *P072A22112* JESENSKI ROK ANGLE[^INA Izpitna pola 2 Pisno sporo~anje A: Kraj{i pisni sestavek B: Vodeni spis ^etrtek, 30. avgust 2007 / 60 minut (20 + 40) Dovoljeno

Prikaži več

ODPRODA JA RAZSTAVNIH EKSPONATOV LESENA OKNA

ODPRODA JA RAZSTAVNIH EKSPONATOV LESENA OKNA ODPRODA JA RAZSTAVNIH EKSPONATOV LESENA OKNA www.lip-bled.si @lesena OKNA BALKONSKA VRATA IZ MASIVNEGA LESA: N BALK. VRATA POKLJUKA 78 MACESEN 800X2100+120 L G2/E2 C0 ROLETA: Q.INTEGO PREDOKENSKA PODOM.

Prikaži več

Chapter 1

Chapter 1 - 1 - Poglavje 1 Uvod v podatkovne baze - 2 - Poglavje 1 Cilji (Teme).. Nekatere domene, kjer se uporabljajo podatkovne baze Značilnosti datotečnih sistemov Problemi vezani na datotečne sisteme Pomen izraza

Prikaži več

Delavnica Načrtovanje digitalnih vezij

Delavnica Načrtovanje digitalnih vezij Laboratorij za načrtovanje integriranih vezij Univerza v Ljubljani Fakulteta za elektrotehniko Programirljivi Digitalni Sistemi Digitalni sistem Digitalni sistemi na integriranem vezju Digitalni sistem

Prikaži več

Samostojne : 2015 Műcsarnok - Kunsthalle - Hall of Art, Budapest / Madžarska Kint / And Outside / In izven. / projekcija spremljajoča prireditev ob ra

Samostojne : 2015 Műcsarnok - Kunsthalle - Hall of Art, Budapest / Madžarska Kint / And Outside / In izven. / projekcija spremljajoča prireditev ob ra Samostojne : 2015 Műcsarnok - Kunsthalle - Hall of Art, Budapest / Madžarska Kint / And Outside / In izven. / projekcija spremljajoča prireditev ob razstavi Masters and their masters Tradition and continuity

Prikaži več

an-01-sl-Temperaturni_zapisovalnik_podatkov_Tempmate.-S1.docx

an-01-sl-Temperaturni_zapisovalnik_podatkov_Tempmate.-S1.docx SLO - NAVODILA ZA UPORABO IN MONTAŽO Kat. št.: 14 24 835 www.conrad.si NAVODILA ZA UPORABO Temperaturni zapisovalnik podatkov Tempmate. S1 Kataloška št.: 14 24 835 KAZALO 1. OPIS PROGRAMSKE OPREME ZA NAPRAVO...

Prikaži več

CJENIK LJETNIH GUMA ŠIFRA OPIS POTROŠNJA GORIVA KOČENJE NA MOKROJ CESTI VANJSKA BUKA KOT

CJENIK LJETNIH GUMA ŠIFRA OPIS POTROŠNJA GORIVA KOČENJE NA MOKROJ CESTI VANJSKA BUKA KOT info@jadrantrans.hr - 021 210 710 - www.jadrantrans.hr CJENIK LJETNIH GUMA - 2019 ŠIFRA OPIS POTROŠNJA GORIVA KOČENJE NA MOKROJ CESTI VANJSKA BUKA KOTRLJANJA MPC 528296 145/70R13 71T EFFIGRIP COMPACT E

Prikaži več

Svet elektronika 195.indd

Svet elektronika 195.indd LCD ti mer z iz re dno niz ko po ra bo in zu na njim pro že njem Avtor: Ju re Mi keln E-pošta: stik@svet-el.si Bral ci na še re vi je se ver jet no spom ni jo na ših ti mer jev. Spr va smo na re di li

Prikaži več

POPRAVNI, DOPOLNILNI IN PREDMETNI IZPITI - AVGUST 2017 PREDMET - prof. NADZORNI UČITELJ DATUM IZVEDBE URA IZVEDBE UČILNICA RAZRED PISNO: SLOVENŠČINA -

POPRAVNI, DOPOLNILNI IN PREDMETNI IZPITI - AVGUST 2017 PREDMET - prof. NADZORNI UČITELJ DATUM IZVEDBE URA IZVEDBE UČILNICA RAZRED PISNO: SLOVENŠČINA - POPRAVNI, DOPOLNILNI IN PREDMETNI IZPITI - AVGUST 2017 SLOVENŠČINA - Breda Švara SLO: 1. aeg (2 - J.J. in Z.A.); 1. aet (1-M.E.) Nataša Stopar SREDA, 16. 8. 2017 8.00 102 SLOVENŠČINA - Mojca Butinar Mužina

Prikaži več

1. OBČINSKO TEKMOVANJE V ERGOMETRIČNEM VESLANJU IZOLA OPEN INDOOR ROWING 2013 REZULTATI OŠ Livade, 4 marec 2013 VK ARGO

1. OBČINSKO TEKMOVANJE V ERGOMETRIČNEM VESLANJU IZOLA OPEN INDOOR ROWING 2013 REZULTATI OŠ Livade, 4 marec 2013 VK ARGO 1. OBČINSKO TEKMOVANJE V ERGOMETRIČNEM VESLANJU IZOLA OPEN INDOOR ROWING 2013 REZULTATI, 4 marec 2013 WWW.VKARGO.SI Razvrtitev šol po prejetih medaljah Mesto Osnovna šola Zlate Srebrne Bronaste Skupaj

Prikaži več

Microsoft Word doc

Microsoft Word doc SLO - NAVODILA ZA UPORABO IN MONTAŽO Kat. št.: 51 08 22 www.conrad.si NAVODILA ZA UPORABO Vtični napajalnik Dehner SYS1308 15~24 W Kataloška št.: 51 08 22 Osnovne informacije Država proizvajalka:... Kitajska

Prikaži več

Statistika

Statistika REZULTATI RD KOPER 2013 - RK CELJE PIVOVARNA LAŠKO 24-38 (15-18)(9-20) Sodniki: BRECELJ BOJAN DERŽEK DUŠAN RD KOPER 2013 Trener: Time out-ov: 3 Kazni Zadetki Streli % 7m 6mKN Krilo PR PN 9m RUK RDK 2min

Prikaži več

Workhealth II

Workhealth II SEMINAR Development of a European Work-Related Health Report and Establishment of Mechanisms for Dissemination and Co- Operation in the New Member States and Candidate Countries - WORKHEALTH II The European

Prikaži več

MESEC DATUM DAN 2.A 2.B 2.C 2.D 2.E 2.F 2.G september 1 sobota september 2 nedelja september 3 ponedeljek september 4 torek september 5 sreda septembe

MESEC DATUM DAN 2.A 2.B 2.C 2.D 2.E 2.F 2.G september 1 sobota september 2 nedelja september 3 ponedeljek september 4 torek september 5 sreda septembe september 1 sobota september 2 nedelja september 3 ponedeljek september 4 torek september 5 sreda september 6 četrtek september 7 petek september 8 sobota september 9 nedelja september 10 ponedeljek september

Prikaži več

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation EFT - Tehnika doseganja čustvene svobode Pika Rajnar akreditirana predavateljica pri organizaciji AAMET International Partnerji programa Sofinancer programa: Razumevanje delovanja človeškega telesa se

Prikaži več

MEDIJSKO POROČILO ŠŠT igre z žogo objava na spletni strani Športna panoga: ODBOJKA Starostna kategorija in spol: DIJAKINJE Stopnja

MEDIJSKO POROČILO ŠŠT igre z žogo objava na spletni strani   Športna panoga: ODBOJKA Starostna kategorija in spol: DIJAKINJE Stopnja MEDIJSKO POROČILO ŠŠT igre z žogo objava na spletni strani www.sportmladih.net Športna panoga ODBOJKA Starostna kategorija in spol DIJAKINJE Stopnja tekmovanja POLFINALE DP Kraj in datum tekmovanja JESENICE

Prikaži več

Microsoft Word - M docx

Microsoft Word - M docx Državni izpitni center *M77* SPOMLADANSK ZPTN OK NAVODLA ZA OCENJEVANJE Petek, 7. junij 0 SPLOŠNA MATA C 0 M-77-- ZPTNA POLA ' ' QQ QQ ' ' Q QQ Q 0 5 0 5 C Zapisan izraz za naboj... točka zračunan naboj...

Prikaži več

PowerPointova predstavitev

PowerPointova predstavitev Dostopnost elektronskih virov za slepe, slabovidne in druge osebe z motnjami branja Kristina Janc ZSSML - 27. Seja TIFLO sekcije 22.3.2012 Možnost izkoriščanja elektronskih virov za slepe, slabovidne in

Prikaži več

Resonance v Osončju Resonanca 1:2 Druge orbitalne resonance: 2:3 Pluto Neptune 2:4 Tethys Mimas (Saturnovi luni) 1:2 Dione Enceladus (Saturnovi luni)

Resonance v Osončju Resonanca 1:2 Druge orbitalne resonance: 2:3 Pluto Neptune 2:4 Tethys Mimas (Saturnovi luni) 1:2 Dione Enceladus (Saturnovi luni) Resonance v Osončju Resonanca 1:2 Druge orbitalne resonance: 2:3 Pluto Neptune 2:4 Tethys Mimas (Saturnovi luni) 1:2 Dione Enceladus (Saturnovi luni) 3:4 Hyperion Titan (Saturnovi luni) 1:2:4 Ganymede

Prikaži več

Zbornica zdravstvene in babiške nege Slovenije Zveza strokovnih društev medicinskih sester, babic in zdravstvenih tehnikov Slovenije Stanje:

Zbornica zdravstvene in babiške nege Slovenije Zveza strokovnih društev medicinskih sester, babic in zdravstvenih tehnikov Slovenije Stanje: Zbornica zdravstvene in babiške nege Slovenije Zveza strokovnih društev medicinskih sester, babic in zdravstvenih tehnikov Slovenije Stanje: 17.07.2013 Ver. 2.9.1.2 Spletni portal članov uporabniška navodila

Prikaži več

Microsoft Word - Delovni list.doc

Microsoft Word - Delovni list.doc SVETOVNE RELIGIJE Spoznal boš: krščanstvo - nastanek, širjenje, duhovna in socialna sporočila, vpliv na kulturo islam: nastanek, širjenje, duhovna in socialna sporočila, vpliv na kulturo stik med religijama

Prikaži več

Microsoft PowerPoint - Sestanek zastopniki_splet.ppt

Microsoft PowerPoint - Sestanek zastopniki_splet.ppt SREČANJE MED PATENTNIMI ZASTOPNIKI IN ZASTOPNIKI ZA MODELE IN ZNAMKE TER URADOM RS ZA INTELEKTUALNO LASTNINO Ljubljana, 21. oktober 2013 Dnevni red Uvodna beseda Vesna Stanković Juričić, v. d. direktorja

Prikaži več

STRIP.ART.NICA | BUCH d.o.o. |

STRIP.ART.NICA | BUCH d.o.o. | Predstavitev Kje smo Kontakt Delovni čas Novo-stripi Novo-ostalo Povpraševanje Drobtinice Galerija Novo-stripi 31.10.2009 Veseli četvrtak - Dampyr 22, 23, Dylan Dog 23, Mister No 22, Tex Willer 15, Martin

Prikaži več

Microsoft Word - P101-A doc

Microsoft Word - P101-A doc Š i f r a k a n d i d a t a : Državni izpitni center *P101A22112* SPOMLADANSKI IZPITNI ROK ANGLEŠČINA Izpitna pola 2 Pisno sporočanje A) Krajši pisni sestavek B) Vodeni spis Sobota, 29. maj 2010 / 60 minut

Prikaži več

P183A22112

P183A22112 Š i f r a k a n d i d a t a : Državni izpitni center *P183A22112* ZIMSKI IZPITNI ROK ANGLEŠČINA Izpitna pola 2 Pisno sporočanje A) Krajši pisni sestavek (60 70 besed) B) Daljši pisni sestavek (150 160

Prikaži več

tekmovalci_kat

tekmovalci_kat kategorija: Mulčki 1 13 Urh Luznar 2008 100 100 100 100 90 100 100 100 100 90 90 0 1070 2 12 Vid Šolar 2008 90 90 80 80 100 80 90 90 70 100 80 0 950 3 11 Miha Lušina 2008 60 80 90 90 70 90 80 80 40 70

Prikaži več

PREDMETNIK : S P L O Š N A G I M N A Z I J A

PREDMETNIK : S P L O Š N A     G I M N A Z I J A P R E D M E T N K S P L Š N E G M N A Z J E Razreda: 4. a in 4. b Predmet 1. 2. 3. 4. Skupno Maturitetni Tedensko število ur število ur standard bvezni predmeti Slovenščina SL 4 4+0,5* 4 4+1 560+52 560

Prikaži več

Svet Evropske unije Bruselj, 25. september 2017 (OR. en) 12507/17 OJ CRP2 32 ZAČASNI DNEVNI RED Zadeva: seja ODBORA STALNIH PREDSTAVNIKOV (2. de

Svet Evropske unije Bruselj, 25. september 2017 (OR. en) 12507/17 OJ CRP2 32 ZAČASNI DNEVNI RED Zadeva: seja ODBORA STALNIH PREDSTAVNIKOV (2. de Svet Evropske unije Bruselj, 25. september 2017 (OR. en) 12507/17 OJ CRP2 32 ZAČASNI DNEVNI RED Zadeva: 2642. seja ODBORA STALNIH PREDSTAVNIKOV (2. del) Datum: 27. september 2017 Ura: 9.30 Kraj: Bruselj

Prikaži več

Svet Evropske unije Bruselj, 3. junij 2019 (OR. en) Medinstitucionalna zadeva: 2019/0090 (NLE) 8928/19 PECHE 221 ZAKONODAJNI AKTI IN DRUGI INSTRUMENTI

Svet Evropske unije Bruselj, 3. junij 2019 (OR. en) Medinstitucionalna zadeva: 2019/0090 (NLE) 8928/19 PECHE 221 ZAKONODAJNI AKTI IN DRUGI INSTRUMENTI Svet Evropske unije Bruselj, 3. junij 2019 (OR. en) Medinstitucionalna zadeva: 2019/0090 (NLE) 8928/19 PECHE 221 ZAKONODAJNI AKTI IN DRUGI INSTRUMENTI Zadeva: SKLEP SVETA o sklenitvi Protokola o izvajanju

Prikaži več