Sexkjøp I Noreg er kjøp av seksuelle tenester og tilretteleggjing av sexarbeid ulovleg, medan sal av seksuelle tenester er tillate. Likevel viser ein rapport frå Amnesty at sexarbeidarar er rettslause, jaga og føler seg kriminaliserte i Noreg. Blant anna sender politiet brev til utleigarar med krav om utkasting av sexarbeidarar og trugar med melding dersom utleigar ikkje utfører utkasting. Dette gjer at sexarbeidarar vegrar seg for å ta kontakt med politiet i møte med vald. Mange meiner at sex mellom samtykkjande, vaksne menneske ikkje er eit brot på menneskerettane og burde heller ikkje vera ulovleg. to-kortstokk-2019-2.indd 2 26.11.2019 10:11
Statleg overvaking I 2018 la regjeringa ut eit forslag om å overvaka all kommunikasjon som går inn og ut av Noreg ut på høyring. Dette vert kalla «digitalt grenseforsvar». Forslaget inneber at alle norske borgarar sin internettkommunikasjon blir lagra ufiltrert i 18 månadar, og etterretningstenesta kan deretter søkja etter relevant informasjon. Materialet skal berre nyttast til etterretning i utlandet, og ikkje under nokon omstende kunna nyttast som bevis i straffesaker. to-kortstokk-2019-2.indd 3 26.11.2019 10:11
Rituell omskjering Helse- og omsorgsdepartementet anslo i 2011 at om lag 2000 guteborn vert omskorne kvart år. Det store fleirtalet av desse er muslimar, medan talet på jødiske omskjeringar er om lag ti i året. Rituell omskjering av gutar er etter norsk lov ein lovleg kirurgisk operasjon der forhud rundt penis heilt eller delvis vert fjerna. Rituell omskjering av kvinner er forbode i Noreg, grunna stor risiko for varige helseskadar. Dei vanlegaste motiva for omskjering er religiøse og kulturelle normer og påbod. Det gjeld så vel innan islam som i jødedomen, og i mange andre kulturar. to-kortstokk-2019-2.indd 4 26.11.2019 10:11
Norske våpen i krig Noreg eksporterte militært utstyr for 6,3 milliardar kroner i 2017. Halvparten av eksporten går til allierte NATO-land, og ein stor del av eksporten går til diktatur som Oman, Saudi Arabia, Dei Sameinte Emirata, Kuwait og Qatar. I 2017 vart norskeksportert militærutstyr funne i krigen i Jemen, som av FN vart skildra som «den verste humanitære katastrofen i vår tid». I tillegg er det ein stor sjanse for at våpna som blir selde til våre allierte blir vidareselt til land som er i krig. to-kortstokk-2019-2.indd 5 26.11.2019 10:11
Vaksinar Vaksinering stimulerer immunsystemet slik at den som blir vaksinert, blir verna mot potensielt dødelege sjukdomar som meslingar, difteri og polio. Vaksinasjon har minimal risiko for barnet. Å ikkje vaksinera barnet utset ikkje berre det aktuelle barnet for potensiell smitte, men også andre. Det er valfritt å vaksinera barnet sitt i Noreg. to-kortstokk-2019-2.indd 6 26.11.2019 10:11
Frivillig overvaking Kvar dag gjev vi frå oss informasjon om oss sjølve til private selskap. Selskap som Facebook og Google er med sin marknadsposisjon tilnærma einerådande på den sosiale nettverksmarknaden og søkjemotormarknaden. Dei veit blant anna kvar du er, kven du snakkar med, kva du snakkar om, kva du ser på, kva du er interessert i og kva politiske standpunkt du tar. Denne informasjonen kan dei vidareselja til andre selskap eller politiske aktørar. Det er frivillig å nytta Facebook og Google. Staten kan avgrensa makta deira, men gjer det ikkje. to-kortstokk-2019-2.indd 7 26.11.2019 10:11
Hatprat Med hatefull ytring meinast det å truga eller håna nokon, eller fremja hat, forfølging eller vanakt overfor nokon på grunn av deira a) hudfarge eller nasjonale eller etniske opphav b) religion eller livssyn c) homofile orientering, eller d) nedsette funksjonsevne. Fleire personar i Noreg blir dømde for hatprat kvart år, i form av bøter og fengsel på vilkår. Dette kan vera ytringer på sin eigen eller andre sin vegg på Facebook eller i ymse kommentarfelt. Mange hevdar dette er feil. Ein har ikkje rett til å ikkje bli såra eller krenka. Ein har rett til å seia det ein vil. to-kortstokk-2019-2.indd 8 26.11.2019 10:11
Einslege mindreårige asylsøkjarar Sidan 2011 har om lag 11 000 einslege mindreårige asylsøkjarar kome til Noreg. Borna har flykta frå krig og uro, og dei har ofte reist frå heimlandet med søsken eller blitt sendt på flukt med vaksne som ikkje er foreldra deira. Nokre av borna kjem åleine fordi dei mister foreldra sine under flukta. Stortinget har bestemt at asylsøkjarar som er under 15 år skal plasserast i omsorgssenter med same rettar og oppfølgjing som norske barnevernsbarn. Dei som er 15 år og eldre blir plasserte i asylmottak og får som konsekvens mindre oppfølgjing. Frå 2016 til 2017 rømde 467 einslege mindreårige asylsøkjarar frå desse asylmottaka, og det er også rapportert om dårleg psykisk helse blant dei unge, med sjølvskading og sjølvmordsforsøk som resultat. to-kortstokk-2019-2.indd 9 26.11.2019 10:11
Asyl Leila Bayat flykta til Noreg frå Iran i 2009 og søkte deretter om asyl i Noreg. Årsaka ho oppgav var at ho var dømt til 80 piskeslag for å ha drukke alkohol. Utlendingsnemda trudde henne ikkje, og ho fekk ikkje innvilga asyl. Etter ein åtte år lang kamp med utlendingsnemnda vart Leila sendt tilbake til Iran i 2017. Kort tid etter ankomst i Iran vart dommen gjennomført og Leila tok imot 80 piskeslag på eit domstolskontor i Teheran. Etter at advokatane hennar jobba «døgnet rundt» i fleire veker, klarte dei å få henne tilbake til Noreg. to-kortstokk-2019-2.indd 10 26.11.2019 10:11
Innvandring 473 syrarar søkte flyktningstatus i Russland i 2014. Berre ei sak vart innvilga. Asylsøkjarar i Russland må betala korrupte tenestemenn inntil 2000 kroner i stikkpengar for å få registrert sin asylsøknad og å få innvilga mellombels asyl kan kosta opptil 14 000 kroner. I løpet av 2015 og 2016 kom 5500 migrantar til Noreg for å søkja asyl etter å ha reist gjennom Russland. Noreg nekta å handsama asylsøknadane deira då regjeringa hevda Russland var eit trygt land å søkja asyl i. to-kortstokk-2019-2.indd 11 26.11.2019 10:11
Isolasjon På Ila Landsfengsel er det ei eiga avdeling for dei farlegaste fangane i Noreg. Av desse er mange så alvorleg psykisk sjuke at dei må sitja i eiga celle isolert frå andre fangar, ofte på ubestemt tid. Det er ikkje uvanleg at fangar sit isolert i 22 timar i døgnet eller meir utan vitjing frå fengselsbetjentar. Dei fleste cellene har korkje toalett eller dusj. Ofte må fangane urinera i vasken og nytta søppelbøtta til avføring. to-kortstokk-2019-2.indd 12 26.11.2019 10:11
Abort I Noreg er fri abort lovleg opp til 12. veke. Det vil seia at kvinna sjølv avgjer om ho vil avbryta graviditeten. Frå 12. til 18. veke må ein søkja om abort. Mange legar er derimot i mot abort på blant anna religiøst grunnlag og vil av samvitsgrunnar reservera seg. Etter norsk lov må legar ikkje utføra aborten sjølv, men lova pålegg derimot legar å visa pasienten til ein annan lege som utfører aborten. to-kortstokk-2019-2.indd 13 26.11.2019 10:11
Varetekt Varetekt er fengsling medan ein ventar på lov og dom, i samband med etterforsking av straffbare forhold. I gjennomsnitt sit det til ei kvar tid om lag 1000 personar i varetekt i Noreg. Ofte vil personane bli isolerte frå omverda, det vil seia at ein korkje får vitjing eller tilgang til telefon og internett. I løpet av eit år kan så mange som 1200 personar ha sete i varetekt i over 90 dagar eller meir. to-kortstokk-2019-2.indd 14 26.11.2019 10:11
Kjønnskvotering Kjønnskvotering tyder å gje fordelar til personar av det eine kjønn, til dømes ved tilsetjingar, inntak til utdanningssinstitusjonar og liknande for å oppnå likevekt i kjønnsfordelinga innanfor ei yrkesgruppe. Frå 2008 vart det lovfesta at det i alle styre i offentlege selskap (Equinor, Tine, Telenor osb.) skal vera minst 40 prosent av det einskilde kjønn. På enkelte studium kan ein også få kjønnspoeng. Slike poeng medfører at studentar som tilhøyrer det «underrepresenterte kjønnet» kan koma inn med litt dårlegare karaktersnitt. to-kortstokk-2019-2.indd 15 26.11.2019 10:11
Samar I Noreg finst det ikkje offisiell statistikk over kor mange samar det er i landet, men ein reknar med at talet er om lag 40 000. Samar blir rekna som eit urfolk i Noreg. Tradisjonelle samiske levemåtar inkluderer reindrift og kombinasjon av småbruk og fiske. Samane sin tradisjonelle levemåte kjem ofte i konflikt med storsamfunnets økonomiske interesser, som til dømes store utbyggjingsprosjekt og turisme. I mange høve har utbyggjing skjedd utan samtykkje frå samane sine offisielle representantar. to-kortstokk-2019-2.indd 16 26.11.2019 10:11
Religiøse klede I 2018 vedtok Stortinget å forby bruk av ansiktsdekkjande plagg, i realiteten nikab og burka, i barnehagar og utdanningsinstitusjonar. Forbodet vil gjelda for elevar, studentar og tilsette i alle utdanningsinstitusjonar frå grunnskulen til universitet. I barnehagar vil forbodet berre gjelda tilsette, og ikkje borna. to-kortstokk-2019-2.indd 17 26.11.2019 10:11
Oljeutvinning Klimaforskarar har sagt at om vi skal klara 1,5 gradersmålet må dei kjende reservane av fossil energi bli liggjande under bakken. Om verda ikkje klarar dette målet vil det få alvorlege konsekvensar for økosystem, matvaretryggleik og menneske sine levekår, særleg for dei fattigaste i verda. Den norske regjeringen gav i 2016 oljeselskapa løyve til å leita etter meir olje. to-kortstokk-2019-2.indd 18 26.11.2019 10:11
Mobbing Til ei kvar tid vert om lag 63 000 born og unge mobba i Noreg. Mobbing kan kort definerast som gjenteken negativ eller vondsinna åtferd frå ein eller fleire personar, retta mot ein person som har vanskeleg for å forsvara seg. Belastinga av mobbing medfører blant anna vesentleg auka risiko for å utvikla psykiske plager og lidingar. Trass i at regjeringen har kome med fleire tiltak mot mobbing, viste Elevundersøkinga frå 2017 ein auke i mobbetala frå året før. to-kortstokk-2019-2.indd 19 26.11.2019 10:11
Digital vald Digital vald vert definert som trugslar og gjerningar i sosiale medium. Døme kan vera spreiing av nakenbilete og overvaking av mobilar med skjulte appar. Ei undersøking viser at 1 av 3 jenter i ungdomsskulealder blir utsette for digital vald. Ein europeisk studie frå 2015 viser at fire av ti norske jenter og to av ti gutar har opplevd at kjærasten har utøvd ei form for digitalt overgrep mot dei. to-kortstokk-2019-2.indd 20 26.11.2019 10:11
Vald mot kvinner Kvart fjerde drap i Noreg er ei kvinne som blir drepen av sin noverande eller tidlegare partnar. Åtte prosent lever i forhold med grov fysisk vald. 2000 personar bur ein periode på krisesenter kvart år. Ifølgje Verdsorganisasjonen for helse er vald den største helserisikoen mot kvinner. to-kortstokk-2019-2.indd 21 26.11.2019 10:11
Smarttelefonar Om lag 80 prosent av nordmenn har ein smarttelefon. Coltan er eit sjeldant mineral som blir nytta til å laga krinskorta i blant anna smarttelefonar. Dei største førekomstane av coltan finst i DR Kongo. Vaksne og born arbeider i gruver under livstrugande arbeidstilhøve 12 timar om dagen for å henta ut coltanen. Betalinga er 7 kroner om dagen og arbeidarane blir utsett for vald og utpressing. UNICEF har estimert at det arbeider rundt 40 000 born i gruvene, ofte born heilt nede i sjuårsalderen. to-kortstokk-2019-2.indd 22 26.11.2019 10:11
Kjøt Det globale husdyrhaldet har lika store klimautslepp som heile den globale transportsektoren til saman (bil, fly, båt, buss, tog osb.). Kjøtproduksjon er også ei betydeleg kjelde til vassforureining og vassforbruk. Det går med 16 000 liter vatn for å produsera eit kilo storfekjøt. Den norske staten støttar kjøtindustrien med hundrevis av millionar kvart år. Til dømes får Opplysningskontoret for kjøt 60 millionar kvart år for å fremja auka kjøtforbruk i Noreg. Det internasjonale kreftforskingsinstituttet kom i 2015 med ein rapport der dei konkluderte med at tilverka kjøt (t.d. pølse og farse) er kreftframkallande, medan raudt kjøt sannsynlegvis er kreftframkallande. to-kortstokk-2019-2.indd 23 26.11.2019 10:11